Baszta Lontowa
Baszta Lontowa stanowi jedyny obiekt średniowiecznego systemu obronnego miasta, który w całości przetrwał do naszych czasów. Została wzniesiona w XV wieku i pierwotnie wchodziła w skład gotyckich murów miejskich. Baszta przetrwała rozbudowę bastionowych fortyfikacji Kołobrzegu w XVII i XVIII wieku oraz wyburzanie Twierdzy Kołobrzeg w drugiej połowie XIX wieku. W czasie walk o miasto w 1945 roku, została w niewielkim stopniu uszkodzona.
Baszta Lontowa pierwotnie wchodziła do głównego systemu obronnego średniowiecznego miasta od strony północnej. Była elementem murów miejskich, które miały długość 1570 metrów. Została zbudowana na planie prostokąta. Ma cztery kondygnacje i strych, a jej wysokość wynosi prawie 18 metrów. Obiekt jest podpiwniczony. Dwuspadowy dach kryty jest czerwoną dachówką. Elewacja jest zdobiona pięcioma pionowymi lizenami, w których znajdują się nisze okienne.
Część parterowa posiada po prawej stronie portal wejściowy, z zamurowaną częścią ostrołukową, a także jest zaopatrzona w neogotyckie okno ze zdeformowanym zakończeniem gotyckim. Murowana część dachu od wschodu i zachodu osiada podobne, rytmiczne zdobienia jak elewacja frontowa, jednak widoczne są pewne zakłócenia, wynikające ze zniszczeń i przebudowy. Od strony południowej elewacja posiada identyczne lizeny, jednak są one pozbawione okien. Zaopatrzono je jedynie w wąskie otwory strzelnicze. Baszta graniczyła z fosą i była włączona w mur miejski.
Baszta przetrwała okres nowożytny, zarówno na etapie oblężeń twierdzy jak i likwidacji murów miejskich – usunięto je w 1872 roku, a fosy zasypano. Później włączona została w zwartą zabudowę miejską przy Placu Pruskim (obecnie Placu Słowiańskim).
Po 1945 roku wnętrze Baszty Lontowej było wielokrotnie przebudowywane. W roku 1956 wpisana została do rejestru zabytków województwa zachodniopomorskiego. Mieścił się w niej dom noclegowy, kawiarnia, punkt informacji turystycznej oraz siedziba kołobrzeskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznajoznawczego. W 2012 PTTK opuściło basztę, a obiekt przejął właściciel prywatny. W 2019 roku zapadła decyzja o przejęciu baszty przez Urząd Miasta.
Baszta Lontowa czy Prochowa?
Po 1945 roku baszta otrzymała nazwę „Baszta Prochowa” wskutek niepoprawnego tłumaczenia nazwy z języka niemieckiego. Baszta Prochowa znajdowała się w innej części miasta, w pobliżu ulicy Katedralnej i Rzecznej. Niestety nie dotrwała do naszych czasów. Trzeciego maja 1657 roku, kiedy w obiekcie znajdowały się 82 cetnary (ponad 5 ton) prochu, uderzył w nią piorun. Eksplozja była na tyle silna, że oprócz pobliskich domów, uszkodziła także wieżę kolegiaty, a zwłaszcza jej południową część, która pokryła się pęknięciami i rysami.
Remont
W 2023 roku miasto przystąpiło do remontu zabytku. Prace zostały podzielone na dwie części. W pierwszej kolejności wyremontowano zewnętrzną część zabytku. Koszt wyniósł prawie 1 400 tysięcy złotych, z czego 100 tysięcy pochodziło z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a 80 tysięcy przekazało Województwo Zachodniopomorskie. W ramach prac wykonano roboty renowacyjne obejmujące izolację fundamentów ścian zewnętrznych, wykonano drenaż wokół baszty, wymieniono stolarkę okienną oraz pokrycia dachu, przeprowadzono badania i prace archeologiczne oraz wykonano instalację odgromową. Podczas prac odkryto zamurowane historyczne otwory okienne, które zostały odtworzone. Po demontażu iluminacji okazało się, że nie nadaje się do ponownego zamontowania, więc trzeba było zaprojektować nową. Zapadła też decyzja, żeby podświetlić wojów znajdujących się na trawniku po obu stronach baszty.
W roku 2024 rozstrzygnięto przetarg na remont wnętrza baszty. Koszt wyniósł 1 475 tysięcy. Na to zadanie udało się uzyskać dofinansowanie w wysokości 500 tysięcy z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu Ochrona Zabytków. Prace obejmowały renowację murów - czyszczenie, odgrzybianie, usuwanie pleśni oraz wilgoci. Przebudowano schody – istniejąca konstrukcja przeszła renowację oraz zmieniono kąt nachylenia, ponieważ schody były zbyt strome. Metamorfoza objęła wszystkie elementy drewniane. Wyremontowano piwnicę, gdzie znalazły się wszystkie węzły instalacji elektrycznej i grzewczej. Renowacja objęła również drzwi zewnętrzne.
(Zdjęcia z archiwum Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu)
